Obchody Majowe...

„Ojczyzna nasza już jest ocalona. Swobody nasze zabezpieczone. Jesteśmy odtąd narodem wolnym i niepodległym. Opadły pęta niewoli i nierządu.”

Słowa pochodzące z uniwersału

 Konstytucji 3 Maja 1791 roku

W pełnej burzliwych wydarzeń historii naszego państwa znajdują się takie obok których nie można przejść obojętnie, a które powinny stanowić przedmiot naszych refleksji. Nie inaczej jest w przypadku obchodów majowych, które również w tym roku upamiętniają dla nas Polaków kluczowe momenty w dziejach polskiej państwowości.

Na pewno jednym z nich okazała się próba ratowania suwerenności Rzeczpospolitej Obojga Narodów zagrożonej ze wszystkich stron w postaci Ustawy Rządowej z dnia 3 maja 1791 roku uchwalonej przez obradujący w latach 1788-1792 Sejm Czteroletni (Wielki). Dokument ten powszechnie nazwany Konstytucją 3 Maja, choć nie uratował Polski przed rozbiorami oznaczał podjęcie radykalnych kroków w kierunku naprawy państwa przez tych, którzy dostrzegali powagę dramatycznej wówczas sytuacji. Uchwalona w 1971 roku Konstytucja w zamyśle jej autorów została zaprojektowana w celu likwidacji wad ówczesnego systemu politycznego Rzeczpospolitej Obojga Narodów i jej złotej wolności. Wprowadziła polityczne zrównanie stanów społecznych i zapewniła chłopom ochronę państwa, aby zapobiec najgorszym nadużyciom pańszczyzny. Zarazem znosiła najbardziej zgubną instytucje liberum veto, która przed wejściem w życie Konstytucji pozostawiała Sejm na łasce posła. Za sprawą własnej inicjatywy bądź przekupstwa mógł on unieważnić wszystkie podjęte przez Sejm uchwały. Warto podkreślić, że Konstytucja 3 Maja uchwalona w celu zlikwidowania istniejącego w kraju chaosu, popierana przez część magnaterii, na rzecz monarchii konstytucyjnej okazała się ostatnią wolą i testamentem gasnącej Ojczyzny, z czego zdawali sobie sprawę Ignacy Potocki i Hugo Kołłątaj jej współautorzy. Założona przez przeciwników zmian ustrojowych w państwie polskim konfederacja targowicka przy znacznym poparciu państw ościennych stała się do dnia dzisiejszego symbolem ostatecznego upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Niemniej Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie, a drugą na świecie nowoczesną, spisaną konstytucją, która stworzyła ramy prawne i ustrojowe państwa będącego przeciwieństwem szlacheckiego monopolu na władze oraz dawała pewne gwarancje praw obywatelskich. Tekst konstytucji majowej został równocześnie przetłumaczony na język litewski, a już dwa dni później Konstytucję 3 Maja uznano za święto. Pierwsze obchody Konstytucji 3 Maja w 1792 roku odbywały się przy udziale wielu jednostek wojsk skoncentrowanych wokół Warszawy, których jednak zabrakło w krytycznym momencie rosyjskiego ataku na Polskę. Już po odzyskaniu niepodległości nowe władzę mocą uchwały Sejmu Ustawodawczego z 29 kwietnia 1918 roku uznały rocznicę Konstytucji 3 Maja 1791 roku za święto narodowe. Po zakończeniu II wojnie światowej święto Konstytucji 3 Maja obchodzono tylko do 1946 roku, gdy w wielu miastach dochodziło do demonstracji studenckich.

Po ugruntowaniu się władz komunistycznych w Polsce zaprzestano i zabroniono publicznego świętowania Konstytucji 3 Maja, a próby jej manifestowania tłumiła milicja. Zakaz świętowania Konstytucji 3 Maja oficjalnie zniosła ustawa z 18 stycznia 1951 o dniach wolnych od pracy. Ponownie władze świętowały to historyczne wydarzenie dopiero w roku 1981 o czym pisały gazety codzienne pochodzące z tego okresu wśród których były m. in. Trybuna Ludu czy Głos Warszawy. Podkreślano w nich, że pierwszy raz po wojnie odbyły się obchody rocznicy Uchwały Majowej, do której wcześniej władze komunistyczne nie przywiązywały takiej wagi.  Transformacja ustrojowa po 1989 roku również odcisnęła swoje piętno na rocznicy upamiętnienia święta Konstytucji 3 Maja 1791 roku w postaci ustawy z 6 kwietnia 1990 roku, która przywróciła w pełni Święto Narodowe Trzeciego Maja. Od tego momentu święto Konstytucji 3 Maja 1971 roku jest najważniejszym świętem państwowym i dniem wolnym od pracy. Pierwsze uroczyste obchody święta 3 maja odbyły się w Warszawie na Placu Zamkowym w 1990 w obecności prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego. Obecnie święto Konstytucji 3 Maja powszechnie obchodzone jest przez wszystkie instytucje państwowe, samorząd terytorialny i inne podmioty, a od 2007 roku stanowi również święto narodowe Litwy.

Przed świętem Konstytucji 3 Maja 1971 roku obchodzimy w Polsce przypadające na 1 maja Święto Pracy, które ustanowiono dopiero w 1950 roku. Na świecie dzień ten znany jest jako Międzynarodowy Dzień Solidarności Ludzi Pracy obchodzony już od 1890 roku przez klasę robotniczą. Ustanowienie tego święta przez klasę robotniczą ma związek z tragicznymi w skutkach manifestacjami robotników w amerykańskim mieście Chicago domagających się poprawy warunków pracy, w tym ośmiogodzinnego dnia pracy, które odbyła się w 1886 roku.

Na zorganizowanym 3 maja wiecu doszło do bójki między demonstrantami, a nowymi robotnikami jednego z zakładów. W wyniku interwencji policjantów używających rewolwerów i pałek wielu robotników poniosło śmierć. Brutalność policji doprowadziła do kolejnej manifestacji ruchu robotniczego, która odbyła się następnego dnia na placu Haymarket. Pod koniec przemówienia jednego z liderów ruchu robotniczego 180 policjantów zaatakowało zebranych. Chwile potem w kierunku policjantów została rzucona bomba w efekcie czego kilku funkcjonariuszy zostało rannych, a jeden zginął na miejscu. W odpowiedzi policjanci otworzyli ogień do demonstrujących. Zapanował chaos w wyniku którego wielu policjantów zostało postrzelonych przez swoich kolegów, a ogromna liczba robotników poniosła śmierć. Po tych wydarzeniach doszło do jeszcze ostrzejszych represji skierowanych przeciwko działaczom ruchu robotniczego. Wielu działaczy związkowych stanęło przed sądem, nawet ci nie biorący udziału w wiecu majowym i zostało oskarżonym o śmierć policjanta, który zginął na placu Haymarket w wyniku wybuchu bomby. Mimo braku dowodów wielu z nich zostało skazanych na surowe kary lub śmierć. Niektórym z nich kary zostały anulowane w wyniku kampanii prowadzonej przez działaczy ruchu robotniczego. Trzy lata po wręcz makabrycznych zajściach w Chicago, kierownictwo klasy robotniczej uznało 1 Maja Świętem Pracy. Chciano w ten sposób docenić oddanie dla sprawy licznych ofiar, jakie w wyniku tych zajść poniosła klasa robotnicza, a także podkreślić wartość pracy ludzkiej.

Również  na ziemiach polskich niejednokrotnie w czasie zaborów odbywały się obchody z upamiętnieniem ofiar masakry chicagowskiej wbrew władzom zaborczym. Szczególnie w czasie rewolucji rosyjskiej w 1905 roku masowe demonstracje, pochody, starcia z carskim wojskiem, policją, kozakami i nacjonalistycznymi bojówkami organizowane głównie przez Polską Partię Socjalistyczną, Socjaldemokracje Królestwa Polskiego i Litwy oraz żydowskie ugrupowanie robotnicze BUND stały się nierozłącznym elementem upamiętniania wydarzeń z 1886 roku. W okresie II RP odbywały się równie liczne pochody i demonstracje klasowych organizacji robotniczych i partii lewicowych (Polskiej Partii Socjalistycznej, żydowskiego BUND-u, nielegalnej Komunistycznej Partii Polski, Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”, Komunistycznej Partii Zachodniej Ukrainy, Komunistycznej Partii Zachodniej Białorusi), które były atakowane przez policję oraz nacjonalistycznych bojówkarzy. Dochodziło do wielu morderstw działaczy klasowych związków zawodowych i partii lewicowych. Po zakończeniu II wojny światowej władze komunistyczne, związane z ruchem robotniczym zdecydowały się nadać dniu 1 maja status święta państwowego, wolnego od pracy i stan ten trwa do dziś.

Obydwa Święta Narodowe rozdziela inne święto wprowadzone stosunkowe niedawno przez grupę posłów. Otóż 15 października 2003 roku do laski marszałkowskiej wpłynął poselski projekt autorstwa grupy posłów PO dotyczący zmiany ustawy o godle, barwach i hymnie RP. Przewidywał on ustanowienie m. in. Dnia Flagi RP. Wybór dnia 2 maja na Święto Flagi nie był przypadkowy, bowiem chodziło o dzień w którym Polakom towarzyszyć będą refleksje o szczytnych kartach historii Polski, a zarazem o wypełnienie wolnego dnia pomiędzy świętami narodowymi, oraz podkreślenie obchodów Światowego Dnia Polonii. W czasie prac legislacyjnych Senat RP w uchwale z dnia 12 lutego 2004 roku zaproponował poprawki w postaci zastąpienia Dnia Flagi RP Dniem Orła Białego uznając godło za naczelne spośród symboli RP. Ostatecznie Sejm odrzucił wyżej wspomnianą poprawkę i 20 lutego 2004 ustanowił Dzień Flagi Rzeczypospolitej Polskiej. Dzień Flagi nie jest dniem wolnym od pracy, a w trakcie jego trwania organizowane są różne akcje i manifestacje patriotyczne. W ostatnich latach powszechnym zwyczajem stało się noszenie w tym dniu kokardy narodowej. Zwyczaj ten spopularyzował prezydent Lech Kaczyński i jest kontynuowany przez jego następcę Bronisława Komorowskiego. Na koniec warto dodać, że w dniu 2 maja w 1945 r. polscy żołnierze zdobywając stolicę hitlerowskich Niemiec umieścili biało-czerwoną flagę na Kolumnie Zwycięstwa oraz na Reichstagu w Berlinie. W latach Polski Ludowej właśnie w tym dniu zdejmowano po 1 maja flagi państwowe, aby nie były eksponowane w dniu zniesionego przez władze komunistyczne Święta Konstytucji 3 Maja.